Zo komt er weer leven, zelfs in Caricole

Het was Leo De Weerdt S.J., hoofdaalmoezenier van de gevangenissen in Vlaanderen, die onze vriendschappelijk bezoeker Bruno Standaert in contact bracht met het werk van JRS-Belgium. Sinds een jaar bezoekt Bruno als vrijwilliger wekelijks vluchtelingen die vastgehouden worden in het gesloten centrum Caricole. We gingen met hem in gesprek.

"Ik bezoek deze mensen met een vrij gevoel", Bruno Standaert

Wat appelleert je om je als vriendschappelijk bezoeker te engageren?

Dat mensen gevangen gezet worden zonder enige reden, zonder enig proces, dat raakt me. Het geeft me een gevoel van onrechtvaardigheid. We zijn ons vaak onvoldoende bewust hoe vrijheidsberoving verlammend en destructief op de menselijke geest werkt, dat ondervind ik aan den lijve tijdens mijn bezoeken. Ik wil deze mensen bijstaan, tochtgenoot en luisterend oor zijn.

Wie bezoek je en hoe bereid je je voor op een bezoek?

De mensen die ik bezoek zijn als vogeltjes voor de kat. Het zijn soms zeer eenvoudige mensen zonder enige opleiding. Eén criteria hebben ze gemeenschappelijk: ze ontvluchten oorlogssituaties, gedwongen prostitutie of vervolging omwille van homofobie, en hopen op een betere toekomst. België is voor hen het land van honing, maar bij hun aankomst worden ze bij de paspoortcontrole aangehouden en opgesloten. Ze kennen de procedures niet, begrijpen niet waarom ze niet worden toegelaten. Waarover gaat dat interview?, vragen ze zich af. De meeste vluchtelingen geraken ontredderd door zoveel onzekerheid en ontgoocheling. Het begint met slapeloze nachten en een gevoel vervreemding. Zienderogen gaat hun psychologie achteruit. Ze worden depressief.

Ik bezoek deze mensen met een vrij gevoel en vanuit het verlangen hen graag te zien. Wie ik te zien krijg maakt niet uit. Ik kan hen niet redden, ik ben niet competent voor juridisch advies, ik ga hen niet veroordelen en ook samen geen ‘weesgegroetjes bidden’. Maar ik ga om te luisteren en als het mogelijk is om zuurstof te geven, en als zij willen en als ik wil, om met hen op weg te gaan ongeacht waar dit avontuur ons brengt.

Hoe verlopen de gesprekken?

De eerste gesprekken zijn de huilbuien. Het verdriet en het onrecht zitten heel diep. Ze voelen zich gevangen, ze ratelen en smeken om niet terug te moeten gaan. Luisteren is dan belangrijk, niet één keer, maar twee of drie keer, en de stilte laten spreken. Ik los dus niets op, maar voor sommigen doet het deugd. Ze voelen zich gehoord, en soms erkend.

Als er na enkele weken wat meer ruimte komt, krijgen de gesprekken soms een andere dimensie. We praten dan over het leven buiten: de aardrijkskunde en de geschiedenis van België, over de bloemen die weer bloeien, de vogels die fluiten. Door de zintuigen van mensen aan te scherpen, zien ze weer dingen die ze door de verlamming niet meer zagen. Zo komt er weer leven, zelfs in Caricole. Af en toe brengt het hen terug bij hun dromen en wensen.

Gaandeweg geef ik soms een opdracht. Schrijf je verhaal eens uit, je verleden, hoe je hier bent gekomen en wat er hier allemaal gebeurt. Ik moedig hen aan zich elke dag tot een kamergenoot of tot het personeel te richten en iemand te danken. Het helpt om in je miserie je vlammetje weer aan te wakkeren. Elk van ons draagt diep in zich een diamant. Het is een geheim wapen dat niemand je kan afnemen, zelfs in Caricole niet. Je hebt de keuze: je kan hem bedekken, een beetje laten schijnen of laten stralen. Door een glimlach te schenken aan iemand die iets voor je doet, oefen je je daarin. Als je diamant schijnt, krijg je meer kracht, misschien ook om dat interview met de dienst vreemdelingenzaken te doorstaan.

Wat blijft jou het meeste bij van de bezoeken?

Niet alleen hun miserie blijft me bij maar ook hoe sommigen na enkele maanden van begeleiding weer beginnen te leven. Ik ben niet gemakkelijk, want ik confronteer hen ook. Ik moedig hen aan over hun toekomst na te denken die, of ze nu teruggestuurd worden of in België kunnen blijven, altijd onzeker is. De wijze waarop ze deze tegemoet gaan vind ik belangrijk. Kunnen ze met meer energie en zelfvertrouwen hun weg verder bewandelen, misschien niet naar exact dezelfde situatie als ze zich hadden voorgesteld maar wel met gewijzigde perspectieven en inzichten? Het blijft een mysterie, soms lukt het maar soms ook niet.

Baudouin VAN OVERSTRAETEN & Barbara MERTENS