Marc Desmet over werken met vluchtelingen en migranten

Marc Desmet SJ is regionaal overste van de jezuïeten van de Lage landen. Hij is arts gespecialiseerd in palliatieve zorg. De teamleden van JRS Belgium werden door hem persoonlijk begeleid met een vorming over omgaan met slecht nieuws en spiritualiteit. Zijn brief leest als een eerbetoon aan JRS: zowel de grote internationale organisatie als de concrete, lokale initiatieven die in België ondernomen worden. Zijn brief is wat Engelse kranten een "long read" zouden noemen. Ga in een aangename positie zitten en neem rustig de tijd om kennis te nemen van het verhaal van JRS en JRS Belgium, verteld door Marc Desmet.

De brief in pdf:

40 jaar JRS – bijna 20 jaar JRS Belgium

Omdat vluchtelingen belangrijk zijn, ook voor onze regio

Beste ignatiaanse familie,

We herdenken 40 jaar JRS: Jesuit Refugee Service werd op 14 november 1980 gesticht door de charismatische en profetische generaal en Dienaar Gods Pedro Arrupe. Het lot van de Vietnamezen, die toen in hachelijke bootreizen op open zee het geweld in hun land ontvluchtten, bewoog hem tot medeleven en actie. Die verjaardag heeft wereldwijd de aandacht getrokken. Zelfs de net verkozen Amerikaanse en katholieke president-elect Joe Biden heeft een boodschap gericht aan JRS.

In 2021 vieren we het twintig jarig bestaan van JRS Belgium. De zeer gedreven en bekwame stichter Eddy Jadot SJ overleed in 14 juni 2015. Vanuit de Raad van Bestuur en JRS is men reeds volop bezig een aantal activiteiten te plannen.

JPEG - 25.4 kioAls beginnend regionaal houd ik eraan deze dubbele verjaardag onder de aandacht te brengen. In de eerste plaats om allen die rechtstreeks met JRS te maken hadden of hebben ten zeerste te danken. Op het einde van deze brief zal ik dit uitdrukkelijk en nadrukkelijk doen. Maar er is meer. Ik wacht de viering van 20 jaar JRS niet af omdat ik wil wijzen op de grote betekenis van dit werk voor heel onze regio, en een van de grondtonen van onze ignatiaanse melodie wil aanblazen. JRS belichaamt immers op expliciete wijze het belang van ons tweede speerpunt: op weg gaan met de armen, de verstotenen van de wereld, hen van wie de waardigheid werd geschonden, in een zending van verzoening en gerechtigheid. Maar laat me eerst proberen samen te vatten wat JRS is en wat haar eigen is, vanuit wat enkele nauw betrokken medebroeders mij meegaven.

WAT IS JRS?

Ik laat hier Jan Stuyt sj, vroeger directeur van JRS Europe aan het woord. Hij belicht vooral het internationale perspectief.

“De Jesuit Refugee Service is een werk van de jezuïeten in 56 landen, een katholieke ngo waarin ook veel niet-katholieken werken. Zo zijn de teamleden van JRS-Bosnië bijna allemaal moslims. Haar zending bestaat in het begeleiden, dienen en verdedigen – de drie werkwoorden in het JRS-logo - van vluchtelingen en van mensen die met dwang verplaatst zijn. Haar medewerkers en vrijwilligers geven ondersteuning aan intern ontheemden, aan vluchtelingen in kampen of aan asielzoekers en gedwongen migranten in steden en detentiecentra. JRS is actief op het vlak van onderwijs, noodhulp, gezondheidszorg, levensonderhoud en sociale dienstverlening. In het bijzonder werkt JRS voor de ‘vergeten’ vluchtelingen. Hierbij sluit de JRS aan bij de sociale leer van de Kerk die de uitdrukking ‘de facto vluchtelingen’ toepast op talrijke categorieën van mensen.”

De concrete werking kan van land tot land verschillen naargelang de lokale noden. Wat doet JRS in België? Nu geef ik het woord aan Pieter-Paul Lembrechts sj, lid van het JRS-team en sinds zeven jaar bezoeker in detentiecentra. Hij verheldert vooreerst termen die wij vaak verwarren: “ Migranten zijn mensen die voorgoed in een ander land gaan wonen. Sommigen daarvan zijn vluchtelingen : ze migreren omwille van oorlog, dictatuur, hongersnood. Een asielzoeker is iemand die een erkenning als vluchteling zoekt. Economische redenen worden in ons land niet aanvaard voor een vluchtelingenstatuut hoewel dit vaak onrechtvaardig is en zij zo in detentiecentra terechtkomen.”

“JRS Belgium heeft tijdens een proces van reorganisatie tijdens de voorbije twee jaar besloten dat het zich voortaan beperkt tot migranten in detentie én tot alternatieven voor detentie. Frankrijk heeft ook gesloten centra maar het Franse JRS-Welcome concentreert zich op de vluchtelingen die in een asielprocedure zijn en dus nog niet zijn uitgeprocedeerd. Zij bieden onderdak in communiteiten en families. JRS Belgium heeft gekozen om te gaan op die plekken waar anderen niet komen, de ‘hopeloze gevallen’: zij die wachten op uitzetting. Zij worden bezocht door JRS-bezoekers in drie van de zes detentiecentra: Merksplas, Brugge, Steenokkerzeel. Sommigen heten ‘geaccrediteerde bezoekers’: zij hebben de toelating om zich een dag lang binnen het gesloten centrum te bewegen. De ‘vriendschappelijke bezoekers’ komen, zoals familieleden, enkel in een zaal waar de gedetineerde naartoe wordt gevoerd, voor één uur. De gedetineerden worden dus behandeld als gevangenen, maar met als enige misdaad dat ze illegaal in ons land verblijven.”

“Als je tegen dergelijke detentie van migranten bent, moet je ook alternatieven kunnen voorstellen: zo’n nieuw alternatief JRS-project ter preventie van administratieve detentie is ’Plan Together’ waar een aantal andere teamleden aan werken. Daar betreft het dus vluchtelingen die nog niet opgesloten werden maar ‘at risk of detention’.”

“Naast het bezoekwerk door zowel vrijwilligers als betaalde krachten, zijn er ‘advocacy officers’ die de rechten van de migranten verdedigen door in gesprek te gaan met de overheid. De verhalen en verslagen van de bezoekers bieden materiaal voor deze ‘advocaten’, bv. over de naleving van de grondrechten in detentie. Zo is men er in samenwerking met andere organisaties zoals Vluchtelingenwerk en Caritas in geslaagd om het opsluiten van kinderen te doen stopzetten. Daarnaast beschikt JRS Belgium over een communicatiedienst die aan sensibilisering doet en mag de vereniging ook rekenen op vrijwilligers voor vertaalwerk, financies, getuigenissen etc.”

WAARIN ONDERSCHEIDT JRS ZICH VAN ANDERE HULPORGANISATIES?

JPEG - 24.1 kioJRS is uiteraard niet de enige hulporganisatie die zich vluchtelingen aantrekt. Hoe onderscheidt JRS zich van anderen? Thomas Smolich sj, het huidige hoofd van de wereldwijde JRS, drukte het bij de viering van 40 jaar zo uit: “Niet WAT we doen maar HOE we het doen: ‘in accompaniment’.” Dat is de JRS- niche. Het vergezellen van vluchtelingen typeert JRS: zijn met hen, in de eerste plaats. In België uit dat zich in het bezoeken van vluchtelingen en gedwongen migranten in gesloten centra. Op het ondertussen bekende Griekse eiland Lesbos is het eerste wat de Vlaamse jezuïet Tonny Cornoedus (foto hierboven) ‘doet’ er zijn; pas daarna kijkt hij in hoeverre hij van dienst kan zijn. Dat zegt iets over het christelijk karakter van JRS. Het betreft dus niet zomaar een ngo met enkel concrete doelen. Dergelijke bekommernis om de waardigheid van de mens, met wie je wil zijn en met wie je in gesprek treedt, wortelt in het evangelie ook al zijn zeker niet alle medewerkers kerkelijk of christelijk.”

Jan Stuyt preciseert nog: “Wat JRS (internationaal) verder typeert is oog voor onderwijs én voor pastorale en psychologische hulp. Dat laatste komt er vaak op neer dat we mensen helpen met hun traumatische ervaringen. Dat is arbeidsintensief en geen werk voor amateurs. Met onderwijs daarentegen kun je veel bereiken met weinig middelen. In een vluchtelingenkamp met tienduizend mensen zijn altijd onderwijzers aanwezig. Wij helpen hen aan de slag te gaan. De kinderen – zoals op de foto in Syrië - kunnen toegerust worden voor het leven en onderwijs maakt hen trots doordat ze nieuwe dingen leren. Onderwijs, onderwijs, onderwijs, dat is de beste manier om een land of een bevolkingsgroep uit de miserie te helpen. In vluchtelingenkampen geeft onderwijs ordening aan de dag en structuur aan de week. Bovendien voorkom je ermee dat meisjes in de kinderprostitutie worden geduwd. Of, in Afrika, dat jongens zich aansluiten bij bendes of kindsoldaat worden.”

“Wat JRS nog onderscheidt van andere hulporganisaties, is de nauwe band met lokale kerken. Vaak komt JRS ergens op uitnodiging van een kerk en dus start men nooit bij nul. Als je een kantoor van JRS opent in Kroatië dan is de kerk daar al vijftien eeuwen actief. In hedendaagse termen: Er ligt een netwerk te wachten om gebruikt te worden! En ook als de crisis voorbij is en JRS vertrekt, zijn er lokale partners om het werk aan over te dragen: een parochie, een bisschop of een katholieke school. Dat is een geweldig voordeel.” Foto onder: Belgische bisschoppen bij JRS in Brugge

Pieter-Paul Lembrechts preciseert nog van zijn kant: “JRS is natuurlijk geen organisatie voor de verkondiging van het geloof, maar voor het begeleiden, dienen en verdedigen van vluchtelingen. Dat is wat JRS-medewerkers in de eerste plaats goed moeten doen. Zo verwachten we van leerkrachten in onze ignatiaanse scholen ook op de eerste plaats dat ze goede leerkrachten zouden zijn. Bij de lekenmedewerkers is er best wel openheid voor de ignatiaanse spiritualiteit en het jezuïetenerfgoed, al weten sommigen daar niet zoveel over.” Dat heeft ondergetekende ondervonden toen hij vorig jaar twee spiritualiteitsdagen mocht animeren voor deze zo waardevolle mensen. Zoals Pieter-Paul het uitdrukt: “Ikzelf vind in elk geval dat mijn leven spiritueler is sinds ik bij deze ngo actief ben dan toen ik in bezinningscentra werkte. En de teamgeest is heel goed op dit ogenblik, ondanks de coronacrisis.”

WAT BETEKENT JRS VOOR ALLE SJ EN MEDEWERKERS IN DE ELC?

JRS betekent bij nader toezien ook veel voor het geheel van de jezuïeten en de vele medewerkers. Pedro Arrupe, de stichter, voorzag dit: ‘Ik beschouw dit als een nieuw modern apostolaat voor de hele Sociëteit, erg belangrijk voor nu en voor de toekomst, én waar ook de Sociëteit veel spiritueel voordeel zal van ondervinden.’ JRS is inderdaad voor de Sociëteit een belangrijk instrument én symbool geworden van ons sociaal apostolaat. Door het contact met vluchtelingen en migranten, door hun verhalen te beluisteren en hun zorgen te delen worden veel jezuïeten en leken innerlijk omgevormd. Welke betekenissen en evenveel uitdagingen zie ik voor ons hier?

Historische betekenis

JPEG - 53.9 kioToen Arrupe JRS stichtte waren er wereldwijd 16 miljoen vluchtelingen, nu zijn dat er… 80 miljoen. Het vluchtelingenprobleem is een historisch probleem! Arrupe heeft allicht niet vermoed dat JRS zo zou groeien en zo lang nodig zou zijn. De omvang van het probleem toont al dat deze zorg ons aller zorg moet zijn.

Morele betekenis

Dat JRS Belgium zich concentreert op de gedetineerden doet de betekenis oplichten van ons nieuw regioproject ‘IntelSoc’ ofte ‘intellectueel en sociaal apostolaat’, gehuisvest in onze nieuwe communiteit ‘Favre’ in de Maria-Theresiastraat in Leuven. Vanaf het najaar 2021 gaat IntelSoc immers focussen op de twee werelden van detentie en migratie, die gescheiden lijken maar in de vluchtelingenproblematiek vreemd versmelten. Een samenwerking tussen JRS Belgium en Intelsoc ligt voor de hand en kan ongetwijfeld vruchtbare synergieën opleveren tussen de praktijk van bezoeken, advocacy, academische studie en universitair onderwijs.

Xavier Dijon sj, professor in natuur- en arbeidsrecht en jarenlang wetenschappelijk medewerker van JRS, heeft dit jaar als het ware een IntelSoc-voorzet gegeven met zijn omvangrijke wetenschappelijke publicatie Les frontières du droit. Quelle justice pour les migrants? (Lessius).

Detentie is de niche van JRS Belgium. Dat besluit heeft rust gebracht. Geen veelheid van projecten, maar vereenvoudiging, concentratie op de kerntaak. Geen groei in de breedte, maar in de diepte. De vorige generaal Adolfo Nicolás sprak altijd over diepte. Ook dit werk heeft diepte nodig, intellectueel en spiritueel. Geen loze kreten. Non multa sed multum, zeiden de ouden. Niet veel maar grondig. Het bezoek voert ons naar de grond van het probleem.

JPEG - 20.8 kioDan zie je: in Europa maken we een diepe crisis door. Geen vluchtelingencrisis, maar een crisis van de gastvrijheid. Het is een morele crisis: het Europese migratiebeleid komt erop neer dat wij die mensen niet willen. In ons land worden mensen zonder wettig verblijf behandeld als gedetineerden, als misdadigers. Fort Europa. Het is tegelijk een spirituele crisis: er is bekering nodig tot medemenselijkheid en gastvrijheid. En het is ook een kans. Vluchtelingen dagen Europa uit om zijn identiteit terug te vinden en terug te keren naar zijn wortels. Zijn die wortels ook niet evangelisch?

Spirituele en evangelische betekenis

Arrupe wilde in 1980 gehoor geven aan Jezus’ opdracht om vreemdelingen te verwelkomen. Paus Franciscus hernam deze heldere boodschap nu 40 jaar later: in de vluchtelingen herken je Jezus, die zelf ook in Egypte vluchteling geweest is. Wie vluchtelingen ontvangt, ontvangt Jezus en draagt zorg voor Jezus. Hij nodigt ons uit om een thuis te bieden aan vluchtelingen en migranten en om hen te verwelkomen.

Dat het eerste JRS-werkwoord ‘vergezellen’ is, verwijst direct naar onze identiteit: gezel zijn van, in het gezel zijn van vluchtelingen worden we ook nog meer gezel van Jezus. Wat mij treft bij Jezus is dat hij in de eerste helft van het evangelie voortdurend het lijden probeert te verlichten, maar in de tweede helft van het evangelie zelf in dat lijden treedt. Dat is wat de JRS-bezoekers in mijn ogen ook doen: treden in de machteloosheid van de vluchteling, daarin gezel worden van de verstotene.

JRS-werkers leveren zware spirituele arbeid: ze bevinden zich vaak in de gemengde gevoelens van machteloosheid én toch blijvende verantwoordelijkheid. Het is een plaats waar veel spiritualiteit nodig is én kan ontwikkeld worden. Er schuilt ook een grote uitdaging tot “verzoening”. Kan hij of zij ons gebrek aan gastvrijheid vergeven? Kunnen wij ons verzoenen met deze storende aanwezigheid?

En toch getuigt Pieter-Paul ook: ‘Er wordt vaak beweerd dat ons werk in detentie zwaar zou zijn. Dat het tot burn-out leidt. En dat stellen we inderdaad soms vast. Maar is de oorzaak het contact met de gedetineerde? Het bezoeken van de migranten geeft immers ook ‘goesting’. Het is niet wat je zou noemen ‘prettig’, en ook niet gemakkelijk, maar het motiveert ons wel. Daarvoor zijn we net bij JRS. Het is een ‘ministry of consolation’ (J.W. O’Malley). Het brengt vertroosting aan de gevangene, en ook aan onszelf.’ Op het eerste zicht verrassend, maar niet als je ervaring hebt met zwaar zieken en ongeneeslijken.

Betekenis van vrijwilligerswerk

Er is veel gelijkenis tussen het werk in palliatieve zorg en het werken met vluchtelingen, ook omdat een professioneel team samenwerkt met professioneel aangestuurde vrijwilligers. Die zijn zoveel meer dan goedkope arbeidskrachten. In een werkdocument lezen we: “Vrijwilligers aanwenden biedt een antwoord op de existentiële vraag van onze sympathisanten om onze samenleving te veranderen en om het voor migranten op te nemen. Het biedt tevens een antwoord op de vraag van actieve gelovigen en sympathisanten om de Jezuïetenmissie te mogen delen en om de nieuwe speerpunten van de Sociëteit operationeel te maken. Het inzicht van vrijwilligers in de missie van JRS is uniek en complementair aan die van het team, samen vormen ze een JRS-gemeenschap. Het onbezoldigd geleverde werk is een getuigenis op zich. Vaak is het makkelijker voor de gedetineerde om contact te leggen met een vrijwilliger dan met een geaccrediteerde bezoeker: ze zijn er enkel voor hem of haar en voor niets anders.”

Betekenis van professioneel werk

Tegelijk is JRS een oproep tot professioneel werk, en dit staat helemaal niet in tegenspraak met het voorgaande. Daarbij denk ik in de eerste plaats aan het belang van gedegen juridisch advocacywerk en het titanenwerk dat daaromtrent verricht wordt. De verslagen en monitoring van bezoekers bieden juist voeding voor het advocacywerk.

JRS-werk is zwaar werk. En ja, in de kern is er een zaligheid, ik noem het soms ‘ramp-zaligheid’, wanneer je de arme, de vluchteling ontmoet. Niettemin zijn overbelasting en burnout nooit ver weg. Juist daarom ook is er mijns inziens professionaliteit nodig op het vlak van de organisatie van de structuur én op het vlak van de HR begeleiding van teams, teamleden en vrijwilligers. Attitudes als empathie maar ook ‘containing’ - het kunnen toelaten en kanaliseren van sterke emoties zonder erdoor overrompeld te worden – en het ontdekken van resilience ofte veerkracht lijken daarin essentieel.

Maar laat deze nood niet toevallig ook in veel andere structuren van onze maatschappij bestaan: in zoveel bedrijven, ziekenhuizen, scholen worden we geconfronteerd met vermoeidheidsfenomenen. De manier waarop een internationale organisatie als JRS dit probeert aan te pakken, kan ook anderen inspireren (en vice-versa).

Apostolische betekenis: sociale gerechtigheid en een toekomst voor jongeren

PNG - 182.8 kioJRS incarneert op een sterke wijze het tweede speerpunt voor het apostolisch lichaam van de Sociëteit van Jezus en haar medewerkers voor de huidige tien jaar: ‘meegaan met de armen, de verstotelingen van de wereld, zij wiens waardigheid werd geschonden, in een zending van verzoening en rechtvaardigheid’ Tegelijk klinkt het derde speerpunt mee: ‘Jongeren begeleiden in het uitbouwen van een hoopvolle toekomst.’ Hoe kunnen de jongeren in onze scholen werkelijk gelukkig zijn zonder bezorgd te zijn om het geluk van hun veel minder fortuinlijke medewereldjongeren? Daarom blijven de sociale projecten in de scholen, jammer genoeg onder druk in Coronatijd, zo belangrijk. Anderzijds zijn er die jongere migranten zelf die reeds de vruchten plukken van goede opvang, zoals in het Emmaüsproject dat gehuisvest is in onze Mechelse communiteit.

Politieke betekenis

JRS huldigt drie "principes": begeleiden, dienen, verdedigen (accompany, serve, advocate). ‘Begeleiden’ en ‘dienen’ zijn woorden waarmee we in ons spiritueel woordgebruik meer vertrouwd zijn dan ‘verdedigen/advocate’, hoewel Maria in het Salve Regina ‘advocata nostra’ wordt genoemd. ‘Advocate’ is niet gemakkelijk te vertalen. Het is meer dan verdedigen, zeker meer dan rechten verdedigen, meer dan ‘pleiten voor’. Het drukt solidariteit uit, willen het woord geven aan. Uiteindelijk zou de pleitbezorger niet zozeer meer moeten spreken voor de vluchteling, maar hem of haar zelf aan het woord laten zodat dit volk (80 miljoen mensen!) zijn geschiedenis niet langer ondergaat maar zelf medebepaalt. Zo ver zijn we nog niet.

JPEG - 68.8 kio‘Advocate’ voert ons hoe dan ook naar de politieke betekenis van JRS. ‘Politiek’ verwijst hier niet alleen naar de staatkundige problemen en barrières waarop men stoot in de vluchtelingenproblematiek. De vluchtelingen dagen uit tot structurele reflectie en actie. En daardoor stellen ze onze ‘polis’, onze Belgische én Europese samen-leving, ‘Fort Europa’ zelf in vraag. Ze dagen ons dus niet alleen uit tot individuele inzet voor concrete mensen. Hoe en waar nodigen vluchtelingen elk van ons uit tot een maatschappelijke gemeenschappelijke en politieke onderscheiding die in dienst staat van de minsten?

Liturgische betekenis en uitdaging

De laatste zondag van het liturgisch jaar plaatste ons voor de radicale vraag: tot welke groep willen wij behoren: hen over wie de Mensenzoon zelf zegt ‘Ik was een vreemdeling en jullie namen mij op’ of ‘Ik was een vreemdeling en jullie namen mij niet op?’

Dit spiritueel perspectief sluit aan bij de Welzijnszorg Adventscampagne die zich dit jaar richt op waardig wonen, een waardige thuis hebben: het Huis van God is huis van gerechtigheid, huis van barmhartigheid, huis voor iedereen, huis van de hoop. Misschien kunnen de vier adventszondagen ook een uitnodiging zijn voor heel onze regio om bijzondere aandacht te besteden aan hen die geen huis meer hebben door bijvoorbeeld elke week een getuigenis aan te brengen, een verhaal dat ons de inzet van JRS nabij stelt. Zo wordt kerstmis het feest van het huis van de vrede.

PERSOONLIJK DANKWOORD

Ons laatste woord moet een woord van enorme dank zijn. En omdat dit geen leeg woord zou zijn, maar een persoonlijk eerbewijs zal ik namen noemen - met het risico, zelfs zekerheid dat ik velen niet vernoem.

Ik breng eerst in herinnering de jezuïeten die vroeger vanuit onze regio actief waren in JRS. We vermeldden al Jan Stuyt. Hij ontmoette in zijn JRS-jaren medebroeder Rik De Gendt op vele plekken: Zagreb, Hong Kong en Aix-en-Provence. Rik heeft vele jaren gereisd en heel veel geschreven in buitenlandse tijdschriften (Italiaans, Spaans, Frans) en in De Standaard. Rik was jaren verbonden aan JRS-Europa met toen John Dardis als directeur.

Dieper terug in de geschiedenis was Vincent Diercx de Casterlé (RAN) in de kampen aan de grens Thailand Cambodja van 1985 tot 1993, en van 1993 tot 2003 was hij medewerker van JRS in Pnom Penh, in Cambodja. In 2004 kwam hij naar Heverlee waar hij overleed in 2008. Achttien jaar werkte Vincent full time voor JRS ! Frans Chanterie sj verliet het Xaveriuscollege om te werken van 1992 tot 2000 in Rwanda, Malawi, Zambia en Angola. Broeder Jan Caers werkte elf jaar (1982 – 1993) in het AWASA camp Ethiopië. Bart Bosteels gaf het beste van zichzelf als regent van 1988 tot 1990 in het Phanat Nikhom kamp voor Vietnamezen in Thailand. Veel jaren later heeft Wouter Blesgraaf als regent hard gewerkt voor JRS UK en JRS Belgium en recenter nog Bastiaan van Rooijen.

We willen de huidige raad van bestuur van JRS Belgium danken voor hun inzet: Alain De Neef, Arnaud Hoc, Hamida Chikhi, Philippe Marbaix sj, Leo De Weerdt sj, voorzitter Xavier Ortegat die weldra zijn derde en laatste termijn beëindigt. We danken ook Garcia José Ignacio sj en de medewerkers van JRS-Europe in het Brussels kantoor. Arnout Mertens is International Director of Programmes and Innovation at Jesuit Refugee Service in Rome. Hij heeft veel contact met levensnoodzakelijke donoren in Vlaanderen en Nederland.

Graag bedank ik ‘persoonlijk’ alle mensen van het huidige kernteam

 Baudouin Van Overstraeten – directeur, vroeger advocaat en in gemeentepolitiek

 Pieter-Paul Lembrechts sj – gesloten centra, momenteel in Merksplas

 Helga Corvers – jurist, eerst bezoekster terugkeerwoningen, nu teamondersteuning

 Maaike Vanderbruggen – historica, eerst gesloten centra, dan terugkeerwoningen, nu Plan Together (= alternatieven) en advocacy

 Griet Demeestere – jurist, eerst gesloten centra, nu Plan Together

 Vera Tikhomirova – van Russische afkomst, boekhouding, receptie

 Dennis Van Vossel – jurist, eerst gesloten centra, nu communicatie en fondsenwerving

 Ruben Bruynooghe – was advocaat, nu bezoeker gesloten centra en advocacy

 Kristien Vliegen – terugkeerwoningen was werkzaam in Congo, Eritrea, Vietnam, Abdchazië, Malawi en Guatemala

 Yasmina Lansman – Marokkaans-Belgisch, juriste, antropologe, gesloten centra

 Emmanuel Berinyuy Ngaikpu – afkomstig uit Kameroen, terugkeerwoningen en Plan Together

 Paweł Bondaruk sj – uit Polen, gesloten centra, vrijwilligerswerking, jubileum

Dit zijn de namen van de vriendschappelijke bezoekers: André Degand, Marie-Rose Hoornaert, Bruno Standaert, Guy Lethé, Xavier Renders, Marie-Françoise Assoignon, Christof Grootaers, Hugo Jansen, Vincent Mutebi.

Daarnaast zijn er nog Eddy Denckens, Julia Zomignani Barboza, Inès Nzeyimana, Marta Gionco, Jan Croes en een groot aantal andere vrijwilligers voor lange of korte tijd en de velen die vroeger voor JRS hebben gewerkt.

Danken is zeggen dat jullie werk niet vanzelfsprekend is, maar voor mij van-God-sprekend. ‘Wat gij voor één van deze geringsten hebt gedaan, hebt gij ook voor Mij gedaan.’

Een allerlaatste woord van dank aan hen die deze brief nalazen en taalkundig en inhoudelijk verbeterden: Leo De Weerdt, Pieter-Paul Lembrechts, Jan Stuyt, Jacques Haers, Rita Loyens, Xavier Ortegat, Baudouin Van Overstraeten, Bart van Emmerik.

Marc Desmet SJ
Regionaal

Eerste Adventszondag 2020

Wil u het werk van JRS Belgium steunen? Denk er dan over na om een gift te doen. Zo kunnen wij vluchtelingen en gedwongen migranten nabij blijven, opkomen voor hun rechten ("to advocate") en met hen werken aan een duurzaam toekomstperspectief.